Dan kom je in een terugblik tot enkele zeer interessante observaties: het bedrag dat bedrijven als Netscape, Yahoo!, Ebay en Amazon.com etc. van beleggers op hun bankconto ontvingen bij hun beursgang bedroeg per bedrijf ettelijke tientallen miljoenen dollars. Het was vooral de koers die explodeerde, en in veel mindere mate de hoeveelheid geld die erin werd gestopt.

In de telecommunicatiesector ging het echter al snel om vele miljarden cash. Deze geldstroom werd verzameld via leningen en emissies. Waar zijn die gebleven? In de VS zijn die grotendeels opgegaan aan glasvezelkabels, buizen en transmissieapparatuur en in mindere mate aan mobiele netwerken en te hoge salarissen.

In Europa is slechts een deel in de grond, bedrijfsmiddelen en salarissen verdwenen. Een zeer forse pluk is daarnaast via de spectrumveilingen in de schatkisten van vooral de Duitse en Engelse regering verdwenen. De Italiaanse, Nederlandse en Franse regering hebben ook nog een miljardenbedrag ontvangen. In de overige EU-landen liep de teller van nul tot enkele honderden miljoenen.

De standaardevaluatie van de veilblunder, zoals in het artikel Ultieme Malaise Telecom Sector is te kijken naar de beurswaardenvernietiging door de veilingen van de overheidsaandelen in de voormalige staatstelecombedrijven. Een nuttig perspectief, helaas kennen de begrotingen van overheden geen balans waardoor dit zichtbaar wordt voor parlementariers. Overheden kennen alleen inkomsten en uitgaven op jaarbasis. De vergelijkingen bevatten echter deels al overschattingen van de waarde van de telecommunicatiebedrijven, door die van december 1999 als referentie te nemen.

Een beter perspectief is om te kijken naar de daadwerkelijke geldstromen. Dit heb ik diverse journalisten in maart 2000 proberen uit te leggen, die toen opbelden voor commentaar op de beursgang van World Online. Men wilde het echter vooral over de idioot hoge geschatte beurswaarde van het bedrijf hebben, echter minder over de geldstromen die met die beursgang gepaard gingen en wie die ontvingen.

De Nederlandse overheden als grootincasseerder 
Laten we eens de Nederlandse telecom-, kabel en internetbedrijven nalopen. Dan wordt al snel duidelijk dat het gros van het geld in de koffers van de rijks- en lagere overheid is verdwenen. Bij de frequentieveilingen is het sommetje het eenvoudigst. In 1998 is door het Rijk 1,8 miljard gulden geïncasseerd en in 2000 5,7 miljard. Samen 7,5 miljard gulden (3,6 miljard euro).

De belangrijkste andere brokken komen voor rekening van KPN. Bij de eerste en tweede tranche in 1994 en 1995 werd voor Post en Telecom tezamen twee keer ruim 6 miljard gulden opgehaald. Die zijn ook rechtstreeks de rijksschatkist ingegaan. KPN heeft tot 2000 haar eigen vermogen slechts versterkt door dividenden aan een deel van haar aandeelhouders in aandelen uit te betalen. Pas in november 2000 volgde de eerste grote emissie van 5 miljard euro.

Die werd in november 2001 door een even grote claimemissie gevolgd. In die tweede emissie ging de Nederlandse staat mee (voor 35 procent). De rijksschatkist staat wat betreft opbrengsten KPN (zelfs wanneer de splitsing van Telecom en Post wordt meegerekend) nog steeds in de plus voor een paar miljard euro.

In twee stappen heeft KPN zelf zo'n 10 miljard euro opgehaald. Dat komt redelijk overeen met de oorspronkelijk in mei 2000 geplande en op het laatste moment afgeblazen beursgang van KPN Mobile. Daar wilde KPN toen ook zo'n 10 miljard euro voor ophalen. In april 2000 ging AT&T Wireless naar Wall Street voor een vergelijkbaar bedrag. Dat was (en is) de grootste 'IPO' ooit in de VS geweest.

De tweede grote bijdrage aan de rijksschatkist is afkomstig van Telfort. Moederbedrijf NS heeft haar eigen netwerk ingebracht in de joint venture met BT en is in het voorjaar 2000 voor miljarden uitgekocht. De NS had duidelijk een gelukkige hand van het verlaten van de telecommarkt. Ook het grote belang dat zij had in World Online werd in maart 2000 van de hand gedaan.

De enorme operationele problemen bij de NS hebben het zicht in de pers vrijwel ontnomen op de buitengewone baten van superbelegger Huisinga en het uitbetalen door deze staats-NV van een superdividend aan de rijksschatkist. Van wat de NS mocht houden kan het nu de nieuwe treinstellen betalen.

Ook gemeentelijke en provinciale overheden hebben fors meegeprofiteerd. De provinciale meestal via hun aandelen in de regionale nutsbedrijven die actief werden op de telecommarkt. De gemeenten vooral door het verkopen van kabelTV-netten.

Sinds midden jaren negentig toenmalig Amsterdams wethouder Frank de Grave de Kabeltelevisie Amsterdam (KTA) in de verkoop deed om IJburg te financieren, probeerde vrijwel iedere wethouder het ontvangen bedrag van ca. 1.600 gulden per abonnee te overtreffen. Bizar, omdat Amsterdam vanwege vele redenen als het meest waardevolle kabelnet werd gezien.

Begrijpelijker echter, omdat nadien diverse adviseurs er geen been in zagen om gemeentes bij het onderhandelen met UPC, Casema en de diverse nutsbedrijven op commissiebasis te adviseren. Dat laatste verdient enige uitleg. Het is een vrij bekende figuur in fusie- en overnames tussen bedrijven dat adviseurs op commissiebasis werken i.p.v. uur/dagtarief. Wanneer het echter om privatiseringen (van publiek naar privaat) gaat wordt een commissiebasis in de adviesbranche als verwerpelijk gezien, omdat het leidt tot adviezen aan verkopende overheden die zijn gericht op opbrengstmaximalisatie, waarbij al snel wordt voorbijgegaan aan het borgen van publieke belangen.

Een goed voorbeeld is het recht op terugkoop na faillissement dat o.a. door de gemeentes Amsterdam en Hilversum bij de verkoop aan A2000 is bedongen, evenals de ruimte voor lokale (open) TV-kanalen. Bij latere transacties van gemeenten die op commissiebasis zijn geadviseerd ontbreken veelal dergelijke clausules. Dat drukt de opbrengst (en de commissie) maar.

Dat werd dan gemaskeerd door het beloven van 'goodies' als elk huishouden een (digitale) set-top box, als de standaard voor dat apparaat eenmaal af was. Ook valt niet aan de indruk te ontkomen dat open internettoegang op de tv-kabelnetten ettelijke keren is gesneuveld onder de aandriften tot opbrengstmaximalisatie.

Kortom, de grootste incasseerders van de harde pegels bevinden zich bij de diverse overheden. Die hebben daadwerkelijk geld aan deze branche onttrokken. Zakelijke grootverdieners die miljarden incasseerden bij beursgangen zijn vooral ING (Libertel beursgang), Reggeborgh beheer en de Sandoz Foundation (World Online). De meeste private investeerders en beleggers hebben echter vrijwel al hun geld zien verdampen en ook de banken hebben met hun af te schrijven leningen een forse tik op hun vingers gehad.

Bijzondere overheidstaak bij sanering
Zoals hierboven duidelijk gemaakt zijn de overheden de grootste profijttrekkers geweest van de Nederlandse liberalisatie van de telecom- en kabelmarkten. Dit beeld geldt in de praktijk voor alle Europese landen. Maar: "there is no such thing as a free lunch" en het grote terugbetalen wordt nu via de markt afgedwongen. Overheden in Europa gaan waarschijnlijk terugbetalen door een forse toename van het aantal werklozen veroorzaakt door de telecomcrash.

Dat kan nog vermeden worden, als de overheid de bron van deflatie die de huidige telecommarkt voor de economie in het algemeen is geworden, aanpakt. Het probleem van de operatorsector is vooral een financieringsprobleem en beslist geen vraaguitval. Een blik op de maandelijkse verkeersstatistiek van de Amsterdam Internet eXchange leert dat de verkeersgroei dit jaar zelfs weer toeneemt en sinds juli meer dan een factor 3 op jaarbasis bedraagt.

Dat komt overeen met het gemiddelde van de afgelopen vierenhalf jaar. De overcapaciteit manifesteert zich door de terugkerende snelle groei niet in teveel apparatuur om te voldoen aan de vraag naar internetverkeer. De meeste netten zitten door de grote investeringsstop al steeds voller. Het zit op het vaste net dieper, namelijk in onbelichte glasvezels op langeafstandstrajecten.

In de mobiele netwerken wordt bovendien juist nu overcapaciteit gecreëerd door het via vergunningen gedwongen bijbouwen van mobiele capaciteit voor een Unproven Method for Teleworking while Stationary.

Eén methode is strategische terugtrekking, d.w.z. assistentie om de overcapaciteit die nu is gerealiseerd (tijdelijk) uit de markt te halen. Dit is wel eens eerder vertoond, ook in vrije marktwalhalla's.

Dat zou dan het uit de grond halen van glasvezelkabels betekenen, of het sneller met verkeer opvullen van die kabels. Het eerste is een wat bizarre optie. Verstandiger lijkt het om juist de knelpunten te verwijderen die het snel opvullen van de overcapaciteit aan glasvezels in de backbones verhindert.