Door Hendrik Rood

Peter Olsthoorn vroeg mij of ik de column voor Planet Multimedia nog wilde voortzetten. Na enige overwegingen heb ik besloten mijn drie jaar geleden gestartte columns voort te zetten in een hogere frequentie. Vanaf deze aflevering gaat het tempo wel weer omhoog naar tenminste één column per maand.

Recent heb ik met enkele collega's een prognose gemaakt van het aantal in Nederland geïnstalleerde kabelmodems eind 2001 en medio 2002. Daar is respectievelijk 750.000 en 1 miljoen op geantwoord. De resultaten van dat onderzoek inclusief een overzicht van de internetmarkt voor consumenten en kleinere gebruikers is gepubliceerd in een rapport dat behoort bij een consultatiedocument van de Opta.

Dat getal van 750.000 eind 2001 leidde tot verbijsterde blikken bij ettelijke andere collega's. Hoe kan dat nou? Er wordt toch zoveel geklaagd over kabelmodems? We hebben een enorme heisa gezien in consumentenprogramma's over de diensten van de 'Uiterst Professionele Centenpikkers' (het spotdomein Sjello is helaas door een gerechtelijke actie van UPC buiten beeld geraakt), Gasema en Troubles@Home?

Over kabelmodems en de traagheid van die techniek, vooral wanneer de hele buurt online is, wordt echter overal ter wereld geklaagd. Zie bijvoorbeeld het effect van kabelmodems in de Amerikaanse wijk Laurel Lane. Daarover werd een reclamefilmpje gemaakt door een ADSL-aanbieder met een knallende burenruzie om te illustreren wat een ellende het gebruik van kabelmodems kunnen veroorzaken.

Toch is ondanks al deze breed bekende kwaliteitsproblemen de afzet van kabelmodems in 2000 geëxplodeerd. IDC verwachtte 100.000 nieuwe kabelmodems in Nederland voor het jaar 2000. Er kwamen er zo'n 250 duizend bij.

Ik zie de afzet van kabelmodems nog zeer snel in aantal groeien om een vrij simpele reden, ondanks de nu geïntroduceerde concurrentie van de vergelijkbare dienst gelimiteerde DSL. Het installeren van 250.000 kabelmodems in één jaar is iets waar de DSL-aanbieders dit jaar slechts van kunnen dromen. Zelfs in een grote markt als Noord-Amerika, waar DSL in 2000 groeide met 377 procent is een sprong in één jaar van een ordegrootte van 13.000 naar 250.000 niet vertoond. Het lijkt erop echter wel op dat de gezamenlijke DSL-aanbieders zo'n explosieve groei toch gaan proberen in 2001. Tot hoeveel struikelpartijen met kwaliteitsproducten dat leidt moeten we nog zien.

Het als (groep van) aanbieders bij consumenten thuis kunnen installeren van enkele honderdduizenden modems per jaar is bij uitstek een managementvraagstuk. Je moet je bedrijfsvoering drastisch kunnen opschalen om aan zo'n vraagexplosie te voldoen. Het managen van de leercurve van nieuwe technologie door je staf is echter een kunde, die je niet automatisch verwerft als je een zak met geld bij financiers hebt opgehaald. In de meeste economische modellen die voor analyses en prognoses worden gebruikt wordt echter managementkwaliteit en managementbeslissingen als factor uitgeschakeld.

KPN maakte met de jaarcijfers over 2000 bekend dat zij van haar Mxstream-dienst zo'n 60.000 aansluitingen heeft verkocht en 45.000 geïnstalleerd. Het bedrijf claimt nu zo'n 15.000 nieuwe aansluitingen per maand te leveren, waarvan 75 procent doe-het-zelf paketten betreft. Dit is een forse versnelling ten opzichte van de 10.000 ADSL-modems, die werden opgeleverd in de tweede helft van 2000, en ik vermoed dat vooral het doe-het-zelf pakket KPN geen windeieren legt. Doe-het-zelf scheelt namelijk al die monteursbezoekjes in de woonwijken en creëert een toonbank-distributieproces.

Bredband is nu ook al aan het demonstreren dat je internet aan particulieren ook via glasvezel naar flatgebouwen kunt leveren. Een duopolide gevecht tussen kabel en koperdraad, zonder glasvezel in beschouwing te nemen, is dus te kort door de bocht. Toch kom ik zelfs de laatste maanden nog beleidsnota's van overheden tegen die de optie van verglazing van aansluitnetten als alternatief niet eens noemen.

De kabelaars zijn nu aan het overschakelen op nieuwe meer geavanceerde en gestandaardiseerde kabelmodems die alle kwaliteitsgaranties kunnen bieden. Uit een door mij in 2000 verrichte studie over de mogelijkheden van deze nieuwe generatie kabelmodems wordt duidelijk dat de introductie van deze technologie toch al meer dan een jaar vertraging heeft opgelopen.

Dat is geen direct gunstig voorteken in de IT. Wat vele jaren wordt beloofd, en maar steeds niet komt door technische problemen, is vrijwel altijd een non-starter (denk aan set-top boxes). Er heerst een bizar denken over monopoliemacht, maar als kabelexploitanten niet kunnen upgraden, is er geen monopoliemacht.

Het feit dat UPC per 1 mei 2001 zijn prijs gelijk stelt aan die van de meeste Mxstream ISP's, wordt gezien als monopoliemacht, maar het is een demonstratie van marktconformiteit. Wie nuchter kijkt naar meetresultaten ziet bij veel kabelexploitanten betere downloadsnelheden dan bij DSL-aanbieders.

Het verhoudt zich in de meeste gevallen echter niet tot de echte breedbandverbindingen volgens definities van de International Telecommunicatie Unie. D.w.z. verbindingen de 2 Mbit/s (=256 kByte/s, de primary rate ) zoals die er o.a. op universiteiten zijn. Gezien de enorme leverproblemen en de lage prestaties moet eigenlijk geconstateerd worden dat kabelinternet te goedkoop in de markt is gezet voor een breedbandig product dat die naam werkelijk zou mogen dragen. Bovendien blijkt ook uit het eerdergenoemde rapport van Stratix voor OPTA dat de maandelijkse bestedingen aan Internet per aansluiting omhoog gaan en niet omlaag.

Tijd dus voor een prijsverhoging samen met een kwaliteitsverbeteringsslag. Mijn auto wordt ook met de paar jaar duurder, net als de rest van de modellen in zijn prijsklasse, maar vooral door het toevoegen van voormalige extra's in het standaardpakket en een zwaarder motorvermogen.

Op de één of andere manier heerst er een misverstand dat IT alsmaar goedkoper wordt. Wie nuchter kijkt ziet de verkeersvolumes en bestedingen omhoog vliegen. Het is de relatieve prijs/prestatieverhouding die verbetert.

Met de standaardmodems krijgen de kabelexploitanten net zulke mogelijkheden als de DSL-aanbieders verkregen voor het leveren van hogere snelheden en kwaliteitsgaranties. Voor het leveren van kwaliteitsgaranties hebben veel grote kabelmodemexploitanten het afgelopen jaar al een Service Management Systemen van bijv. Redback aangeschaft (bijv. Casema, Kabelfoon en @Home). Dezelfde apparaten staan ook bij DSL-aanbieders als Cistron.

Met zo'n SMS-systeem en de nieuwe generatie kabelmodems kun je ook uitstekend wholesalen voor andere ISP's of toegang tot het bedrijfs- of instellingsnetwerk aanbieden aan thuiswerkers via Virtuele Prive Netwerken (dit is technisch een vergelijkbare ingreep). Dat diverse kabelexploitanten wel tot het leveren van VPN's bereid zijn blijkt bijvoorbeeld in Wageningen, Interkabel@Kun in Nijmegen, Campus@Maastricht, Campus@UT en Oprit Groningen.

In Groningen staat er zelfs een nette service niveau overeenkomst online met gegarandeerde bandbreedtes (64 kbit/s) en best-effort piekcapaciteiten (512 of 1024 kbit/s). Maar het is ook duidelijk dat het voor deze partijen qua prestatie niet altijd van een leien dakje loopt. Zelfs niet als de kabelexploitant door een ervaren IT-staf wordt aangestuurd.

Wie als kabelexploitant VPN-contracten kan bieden, kan ook een wholesale contract aan ISP's aanbieden. Het is uit de gegeven voorbeelden evident dat zowel Nutsbedrijven Maastricht, UPC als Essent Kabelcom , die samen met Casema 80% van de kabelaansluitingen beheersen, psychisch bereid zijn om wholesale-contracten te sluiten. Maar het is ook begrijpelijk dat zij zelf willen uitmaken met wie en hoe en er niet door de overheid toe willen worden gedwongen. Contractvrijheid is normaal op een vrije markt.

Het is voor mij daarom zeer de vraag of het overheidsingrijpen op de kabel, zoals dat nu geconsulteerd wordt door de NMA en OPTA wel zo verstandig is. Het lijkt er sterk op dat men in politiek Den Haag opeens in forse reguleringsdrift over Internet via de kabel is geraakt. Onder aanvuring van de Tweede Kamer zijn de ministeries nu de Telecommunicatiewet aan het herformuleren en zijn OPTA en NMa met hun consultatie gestart.

Aangezien dat soort processen, inclusief rechtszaken, normaliter twee jaar duren en omdat dan de markt voor Internettoegang alweer aan zijn volgende cyclus toe is, moet de beleidsrelevantie sterk betwijfeld worden. Belangrijker is echter dat men via een ingreep met het mededingingsrecht het werkelijke probleem niet bij de oorzaak aanpakt.

Het probleem met Internettoegang via kabelmodems is in de eerste plaats een kwaliteitsprobleem. Een consequentie van een vrije markt in de Telecommunicatie is dat je ook Beun de Haas Telecom en Internet toestaat om de markt te betreden.

Kabelexploitanten hebben zich door hun grote haast om snel de kabelmodems bij klanten neer te zetten vervaarlijk dicht naar het niveau van Beun de Haas Internet begeven.

Wil je als politiek dat er op zijn minst een minimum kwaliteitsniveau wordt gehandhaafd, bijvoorbeeld omdat gebruikers van telecommunicatiediensten soms weinig keus hebben, dan schrijf je een kwaliteitsbewakingshoofdstuk in de Telecommunicatiewet en geef je aan OPTA toezichtsfuncties. Maar dat heeft de politiek in 1998 nagelaten.

Helaas wordt het echte kwaliteitsprobleem dus niet door de politiek opgepakt. Er komt nu een enorme juridisch-bestuurlijke mededingingsheisa en een stuk wetgeving over open toegang tot de kabel.

Al deze discussies vormen een aandachtsafleider. Men veronderstelt impliciet dat er de komende jaren geen betere technieken op de markt verschijnen en snel uitgerold gaan worden. Dat is aantoonbaar onjuist. De capaciteit die Bredband wil gaan bieden met het verglazen van flatgebouwen ligt al een stuk hoger dan de DSL en kabelexploitanten aanbieden. Dat betekent dat deze twee technieken in een concurrerende markt zeer snel het pleit in de flatgebouwen gaan verliezen aan bedrijven zoals Bredband.

Wie het echt op grote schaal aanpakt, zoals een fors aantal studentenhuisvesters, kan de kosten zoals in Delft naar enkele tientjes per maand laten zakken voor een verbinding van 100 Mbit/s Ethernet naar de studentenkamer.

Behalve bij de TU Delft is dit ook beschikbaar op de campus van de Universiteit Twente, bij Studenthuisvesting Utrecht, en bij Wageningen Universiteit. Andere universiteitssteden zijn met grote studentencomplexen dergelijke voorzieningen ook aan het aanbesteden. Bovendien wordt in de proeven voor de studenthuisvesting expliciet meegenomen dat er met meerdere ISP's gewerkt kan gaan worden.

De gedachte dat kabelexploitanten een dominante macht zijn op de markt voor snelle internettoegang moet terzijde worden geschoven. Wie geen DSL of Bredband kan krijgen, moet eens met zijn buren gaan praten. Als een groep buurtbewoners niet tevreden is met het geboden serviceniveau, kunnen ze beter net zo handelen als in Zweden of zoals in Grant County, WA.

Daar zijn in een aantal wijken en plaatsjes door de bewoners in co-operaties glasvezelnetten aangelegd en wordt collectief ingekocht. Dat lijkt me voor de sociale vrede en gemeenschapszin een constructievere actie dan elkaar het leven zuur maken zoals de buren in Laurel Lane over kabelmodemservice.